جنگ تنزیل و جنگ تأویل

 

در دعای ندبه عبارتی است که در وصف امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید: 

وَیُقاتِلُ عَلَى التَّأْوِیلِ

(علی) بر اساس تأویل قرآن جنگ می‌کرد

این نکته حساسی است لذا به منابع که رجوع کردم دیدم استاد شهید که در خصوص پدیده نفاق  صحبت فرموده اند یکجا به این موضوع اشارتی دارد که عیناً نقل می کنم: 

جنگ تنزیل و جنگ تأویل
جمله‌ای دارد امیرالمؤمنین. این جمله از مسلمات تاریخ است که امیرالمؤمنین در همان جریان صفین و جمل و غیره می‌فرمود: "پیغمبر بر تنزیل می‌جنگید و من باید بر تأویل بجنگم!" دشواری کار علی(ع) همین‌جاست. پیغمبر با تنزیل می‌جنگید؛ ‌یعنی با دشمن روبه‌رو بود یا می‌خواست روبه‌رو بشود. آیه‌ای در مورد معین نازل می‌شد، در همان موردی که آیه نازل می‌شد، همه مسلمین می‌دانستند که این آیه قرآن مال همین جاست؛ می‌رفتند و می‌جنگیدند. دیگر برای کسی شک وشبهه‌ای باقی نمی‌ماند. اما علی باید با تأویل بجنگد؛ یعنی آیه قرآن همین آیه قرآن است اما شأن نزول، آن شأن نزول نیست؛ مربوط به زمان پیغمبر است. روح همان روح است، روح همان دستور است ولی شکل فرق کرده است. علی باید با تأویل بجنگد. تأویل از ماده "اول" است. اول یعنی رجوع. مؤول یعنی مرجع. این‌که می گوید من به تأویل باید بجنگم، یعنی این چیزی که الان من باید با او بجنگم، ظاهر و شکلش نیست اما روح و معنی و برگشتش همان است. ظاهر این می‌گوید آیه قرآن، اما روح و باطن و معنایش همان کفر است؛ یعنی من با نفاق باید بجنگم. دشواری کار من این است که با نفاق و منافق باید بجنگم. این است که کار من را خیلی سخت و دشوار کرده است.

(اصل مقاله را در اینجا بخوانید)

این تشخیص امام معصوم است. به عنوان مثال  حضرت على علیه السلام هنگامى که براى جنگ با اصحاب جمل مهیا مى‌شد این آیه را خواند:

«وَ إِنْ نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فِی دِینِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّةَ الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَیْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ»(1)

مضمون آیه این است که مشرکان با شما پیمان و قرارداد ترک مخاصمه مى‌بندند و متعهد مى‌شوند در چهار ماه حرام یا اوقات دیگر با شما نجنگند؛ مادامى که آنها به قراردادشان عمل مى‌کنند شما نیز به پیمان خود وفادار باشید، اما اگر آنان پیمان را شکستند، با پیشوایان کفر بجنگید.

امیرالمۆمنین علیه السلام آن روز پس از تلاوت این آیه فرمود، «أَئِمَّةَ الْکُفْر» زبیر، طلحه و عایشه هستند و از روزى که این آیه نازل شده، به آن عمل نشده بود و ما با جنگ جمل به آن عمل مى‌کنیم.(2)

این در واقع تأویل آیه و از همان مواردى بود که پیامبر صلى الله علیه وآله فرموده بود: على علیه السلام بر اساس تأویل جنگ خواهد کرد.

آرى، درست است که طلحه و زبیر روزگارى از اصحاب خاص پیامبر صلى الله علیه وآله بودند و زبیر کسى بود که سال‌ها در جهاد شرکت کرده بود و پیغمبر صلى الله علیه وآله براى او و شمشیرش دعا کرده بود، اما روزگارى نیز در مقابل جانشین آن حضرت ایستادند و لقب «امامان کفر» گرفتند.

1) توبه / 12.

2) بحارالانوار، ج 32، باب 3، روایت 140.